- Bağlantıyı al
- X
- E-posta
- Diğer Uygulamalar
Sezar’ın Ölümü ve İkinci Triumvirlik – Bir Cumhuriyetin Son Çırpınışları
MÖ 15 Mart 44’te (Idus Martiae), Julius Caesar, Roma’nın siyasal kalbini oluşturan curia’da hançer darbeleriyle yere yığıldığında, öldürülen yalnızca bir diktatör değildi. Aynı anda, yüzyıllar boyunca “karma anayasa”sıyla övünen Roma Cumhuriyeti de geri dönülmez bir eşiği geçti. Suikastın ardındaki senatörler, “özgürlüğü geri getirdik” sandılar; ancak tetikledikleri şey, on yılı aşkın bir süre Roma’yı kemirecek savaşlar, tasfiyeler, açlık, sürgünler ve propaganda fırtınasıydı. Bu yazı, Sezar’ın öldürülmesine giden nedenleri, suikast sonrası kaosu, Lex Titia ile kurumsallaşan İkinci Triumvirlik’in (Octavianus–Antonius–Lepidus) iç işleyişini ve Filippi’den Actium’a uzanan kırılma hattını, antik tanıklık ve modern yorumların ışığında ayrıntılı biçimde inceler.
1) Neden Sezar? Korkular, Onurlar, Reformlar
Sezar MÖ 49’da Rubicon’u aştığında “iç savaşın kapısı” açılmıştı. Pharsalos’taki zafer, Pompeius’un ölümü ve Sezar’ın peşi sıra aldığı unvanlar (özellikle dictator perpetuo – “ömür boyu diktatör”) senatör aristokrasisinin tarihsel reflekslerini tetikledi. Mos maiorum yani “ataların yolu” bir kişinin sınırsız iktidarına kapalıydı; dahası Sezar’ın heykelleri, senatoryal sıralamadaki ayrıcalıklı koltuğu, takvim reformu (Julian takvimi), senatonun sayısını artırması ve kolonizasyon–veteran yerleştirme programları, gücün merkezileştiğinin sembolleriydi. Sezar’ın kişisel merhamet siyasetini (clemency) bile bazıları “krallık kibri”nin cilası olarak okudu. Brutus ve Cassius’un liderlik ettiği komplocular, tiran öldürme geleneğini tarihten çağırdıklarını iddia ettiler.
2) Idus Martiae: Suikastın Anatomisi
Toplantı yeri, Pompeius Tiyatrosu kompleksi içindeki Curia Pompeia’ydı; çünkü Curia Hostilia onarımdaydı. Sezar, Decimus Brutus’un ikna ve eşlikleriyle toplantıya geldi. Plutarkhos ve Suetonius’un anlattığına göre, Tillius Cimber’in kardeşi için af dilemesi bahanesiyle kalabalığa yaklaştırdığı Sezar’a ilk hançer darbesi atıldı; sonra 20’den fazla bıçak indi. “Et tu, Brute?” (Sen de mi, Brutus?) sorusu antik metinlerde farklı aktarılır; Suetonius onu sessiz gösterir, bazıları Yunanca “Kai su, teknon?” (Sen de mi, çocuk?) der. Sözün tarihî kesinliği tartışmalı olsa da, ihanetin sembolü olarak hafızaya kazındı.
3) İlk 72 Saat: Af mı, İntikam mı?
Şok dalgası Roma’yı sardı. Konsül Marcus Antonius, panik içindeki senatörlerin can güvenliğini sağlarken, suikastçılar Capitol’e sığındı. Bir yanda “unutma ve bağışlama” (amnestia) çağrıları, diğer yanda halkın öfkesi vardı. Düğümler, Sezar’ın vasiyetnamesinin ve miras düzenlemelerinin açıklanmasıyla koptu: Sezar, her Roma yurttaşına para dağıtıyor, evlatlığı Gaius Octavius’u resmen varis alıyor (Gaius Julius Caesar Octavianus) ve mülklerinin bir kısmını halka bırakıyordu. Antonius’un Forum’daki cenaze konuşması, dramı siyasal ateşe çevirdi; Sezar’ın kanlı togâsı kalabalığın önünde sallanırken curia’nın önünde bir odun yığını üzerinde beden yakıldı. “Özgürlüğün kurtarıcıları” bir gecede “halkın gözünde hainler”e dönüştü.
4) Genç Vâris: Octavianus’un Sahnede Belirişi
Apollonia’da (İllirya) askeri eğitimdeyken haber alan, henüz on dokuzundaki Octavianus Roma’ya döndü. Hukuken vasiyeti kabul ederek “Sezar’ın oğlu” oldu; politikaya giriş bileti de buydu. Para, soy, isim ve –en önemlisi– Sezar’ın veteranlarının duygusal bağlılığı Octavianus’un hızla güç toplamasını sağladı. Bu sırada Antonius, Cisalpina Galya’yı kontrol ederek konumunu sertleştirmiş, Cicero ise ünlü Philippicae nutuklarıyla Antonius’u “devlet düşmanı” diye hedefe koymuştu. Senato, genç Octavianus’u kendi oyununda piyon sanıyordu; o ise birkaç ay içinde ordular, para ve halk desteği üçgenini kurdu.
5) Mutabakatın Hukuka Dökülüşü: Bononia ve Lex Titia (MÖ 43)
Octavianus ile Antonius arasındaki kısa savaş (Mutina çevresi) tarafları yordu; Lepidus’un arabuluculuğuyla Kuzey İtalya’da (Bononia/Bologna) buluştular. MÖ 43 Kasım’ında çıkarılan Lex Titia, üç kişiye olağanüstü yetki verdi: tresviri rei publicae constituendae (devleti yeniden kurmakla görevli üçlü). Böylece İkinci Triumvirlik kanunla meşruiyet kazandı. İlk vilayet paylaşımı kabaca şöyle düzenlendi: Antonius’a Galya, Lepidus’a Hispanya ve Narbonensis, Octavianus’a Afrika–Sardinya–Sicilya (Sicilya’daki fiili denetim Sextus Pompeius’taydı). Bu hukuki kılıf, birkaç yıl sürecek bir “üst yürütme kurulu” yarattı: yasaları teklif etme, atama, yargı düzenleme, para basma ve –en acısı– proscriptio listeleriyle tasfiye yürütme yetkileri Triumvirlerin elindeydi.
6) Proskripsiyonlar: Korku, Para ve Propaganda
Triumvirlik, “devleti düşmanlardan temizlemek” bahanesiyle kara listeler yayımladı. Listede adı çıkanların canı ve malı devlete geçti; mülk açık arttırmaları hem savaş finansmanını sağladı hem de yeni zenginler yarattı. En meşhur kurban, Antonius’la şahsi davası olan devlet adamı–hatip Cicero oldu. Ellerinin ve dilinin Forum’da sergilenmesi, Roma’nın değer dünyasında bir kırılma anıdır: Sözün yerini kılıç almıştı. Proskripsiyonlar, “korku yoluyla iktidar”ın modern öncülüdür; ama aynı zamanda, üçlünün para ve arazi ihtiyacına çözüm sağlayan bir mali araçtır.
7) Suikastçıların Peşinde: Filippi’ye Giden Yol (MÖ 42)
Brutus ve Cassius doğuda ordular toplamış, hazine ve donatım bulmuştu. Triumvirlik, Antonius’un askerî dehası ve Octavianus’un meşruiyet–para gücüyle Makedonya’ya geçti. Filippi’de iki safhalı muharebe yaşandı: İlkinde Cassius, Brutus’un mevzilerinden habersiz yenilgiyi kesin sanarak intihar etti; ikincisinde Brutus, Antonius’un ısrarcı hücumlarıyla hatları yarılan ordusunun dağılması üzerine aynı kaderi seçti. Cumhuriyetçi direnişin askeri çekirdeği kırıldı. Sezar’ı öldüren ellerin sahipleri, kendi kılıçlarıyla dünyadan çekilirken, Roma’da “özgürlük”ün dili de uzun süre susacaktı.
8) İmparatorluk Haritası Yeniden Çizilir: Brundisium–Misenum–Tarentum
Filippi’den sonra üçlü, dünyayı yeniden paylaştı. Brundisium Antlaşması (MÖ 40): Antonius Doğu’ya (Yunanistan, Anadolu, Suriye), Octavianus Batı’ya (İtalya, Galya’nın bir kısmı, Hispanya) yöneldi; Lepidus Afrika’ya sıkıştırıldı. İttifakı pekiştirmek için Antonius, Octavianus’un kız kardeşi Octavia ile evlendi. Fakat İtalya, veteran yerleştirmeleri ve toprak konfiskasyonlarıyla kaynıyordu; kıtlığı ise Sicilya’da denizleri tutan Sextus Pompeius ağırlaştırdı. Misenum Antlaşması (MÖ 39) ile Sextus’a af ve bazı adalar verildi, Roma’ya tahıl akışı açıldı. Barış kısa sürdü. Octavianus’un stratejik aklı olan Agrippa, Baiae–Cumae açıklarında Portus Iulius adlı donanma üssünü kurdu, yeni gemiler inşa etti; MÖ 36’da Naulochus Deniz Savaşı’nda Sextus’u yendi. Bu zaferle Octavianus, Roma’nın “tahıl arterini” ele geçirdi; Lepidus ise Sicilya’daki “fırsatçılığı” yüzünden tasfiye edildi, kızağa çekildi. Üçlü artık fiilen ikiliydi: Octavianus ve Antonius.
9) Doğu’da Bir Aşk, Batı’da Bir Propaganda: Antonius & Kleopatra
Antonius Doğu’yu düzenlerken Mısır Kraliçesi Kleopatra ile ittifakını pekiştirdi. Paraya ve lojistiğe ihtiyacı vardı; Kleopatra da Roma’nın Doğu’daki büyük adamıyla evlilik olmasa bile hanedan ortaklığı kurmak istiyordu. Donations of Alexandria (MÖ 34) ile Doğu toprakları Kleopatra’nın çocuklarına “paylaştırıldı”; Kleopatra “Kralların Kraliçesi”, Antonius “Kralların Kralı” gibi unvanlarla sahne aldı. Roma’da bu hareket, “Roma yurttaş haklarının Doğu sarayına peşkeş çekilmesi” gibi sunuldu. Octavianus’un propaganda dehası, Divus Iulius (Tanrılaştırılmış Sezar) kültünü kullanarak kendisini “Divi Filius” (Tanrısal Oğul) olarak konumlandırdı; Antonius’u ise “Roma’dan kopmuş Doğulu bir despotun damadı” diye gösterdi. Vestal’lerde saklanan Antonius’un vasiyetini (!) halka okuttuğu rivayeti, propaganda savaşının doruk noktasıdır: “Cesetler değil, belgeler” üzerinden savaş.
10) Kurumsal Dönüşüm: Triumvirlik Devlet Gibi Nasıl Davrandı?
Triumvirlik, anayasal olarak “olağanüstü komisyon”du; ama pratikte devletin ta kendisi gibi davrandı. Yasalar teklifi, yargı heyetlerinin düzeni, eyalet komutaları ve vergi toplama mekanizmaları üçlünün elinde şekillendi. Sikkeler, siyasi mesajların dolaşım aracı oldu: Octavianus’un paralarında Divus Iulius’un yıldızı (sidus Iulium) parıldarken, Antonius legio–standartlarıyla ordunun hamisi gibi görünüyordu. Proskripsiyon ve kolonizasyon politikaları, İtalya’da toprak mülkiyetini kökten değiştirdi; yüzbinlerce insan yerinden edildi. Roma toplumu, “kanun metniyle kılıcın kenarı” arasındaki yeni rejime alıştı.
11) Perusia’dan (MÖ 41–40) Actium’a: İttifakın Çatırdaması
Octavianus’un toprak dağıtımları İtalya’da öfke üretirken, Antonius’un eşi Fulvia ve kardeşi Lucius Antonius, Octavianus’a karşı Perusia Savaşı’nı başlattı; kuşatma sonunda kent düştü. Fulvia’nın ölümü ve Brundisium barışı ittifakı yamadı ama dikiş tutmadı. Sextus Pompeius meselesi çözüldükten ve Lepidus tasfiye edildikten sonra “Batı’nın kralı” Octavianus ile “Doğu’nun kralı”na dönüşen Antonius’un düellosu kaçınılmazdı. İki dünya görüşü, iki siyaset tekniği, iki propaganda dili çarpışacaktı.
12) Filippi’nin Ardından Cumhuriyet: Neden Dönmedi?
Sezar’ı öldürenler, “cumhuriyeti geri getirme” iddiasındaydı. Peki neden dönmedi? Çünkü suikast, yapısal krizi çözmedi; yalnızca merkezdeki figürü ortadan kaldırdı. Profesyonelleşmiş ordular, veteran beklentileri, tahıl arzı gibi ekonomik bağımlılıklar, eyaletlerden Roma’ya akan vergi–ganimet sisteminin yarattığı siyasal finans dinamikleri ve kitleleri seferber eden “lider kültleri” varken, eski “konsüller–senato–halk meclisleri” koordinasyonu tek başına işleyemedi. Triumvirlik, bu gerçekliğin kurumsal ifadesi oldu: Cumhuriyetin diliyle konuşan, fakat imparatorluğun araçlarını kullanan bir ara rejim.
13) Filippi Savaşı: Taktik, Strateji ve Komuta
Filippi’yi yalnızca “cumhuriyet yenildi” diye okumak eksik olur. Antonius’un siper kazdırma ve bataklık kurutma taktikleri, ikmal hatlarını kesme sabrı ve Adam’ın iradesini kırmaya odaklanmış hücumları, MÖ 1. yüzyıl savaş sanatının üst düzey örnekleridir. Octavianus, hastalığı nedeniyle ilk muharebede geride kalsa da, ikinci safhada kuvvet toplama ve moral üstünlüğü kurumsal güce çevirmede ustaydı. Brutus ve Cassius’un bireysel cesareti, lojistik ve stratejik eşgüdüm eksikliğini telafi edemedi. Filippi, bir çağın komuta teknikleri bakımından da kırılma noktasıdır.
14) İnsanî Bedel: Tasfiyeler, Açlık, Yerinden Edilmeler
Proskripsiyonlar yalnızca siyasal elitleri biçmedi; aileleri, müşterileri ve hizmetkâr ağlarını da yıktı. Veteran yerleştirmeleri İtalya taşrasında bir “toprak depremini” tetikledi. Sicilya ablukası, Roma’nın tahıl fiyatlarını fırlattı; Misenum’dan sonra bile istikrar kırılgandı. Savaş vergileri ve borçlar, kent–kır dengesi üzerinde kalıcı yaralar açtı. Triumvirlik dönemi, Roma’nın “barış zamanında savaş rejimi”ne nasıl evrildiğini sosyo-ekonomik düzeyde gösterir.
15) Belgeler ve Sözler: Antik Tanıklıklar Nasıl Okunmalı?
Olayları Plutarkhos (Hayatlar), Appianos (İç Savaşlar), Suetonius (On İki Sezar), Cassius Dio, Nicolaus ve özellikle Cicero’nun Philippicae’si üzerinden okuruz. Her biri farklı bir sahnenin seyircisi ve oyuncusudur: Plutarkhos ahlak biyografisi, Appianos savaş panoraması, Suetonius saray anekdotları ve skandal kokuları, Cicero ise polemik ustalığıdır. Modern tarihçiler (Syme, Gruen, Pelling, Strauss, Goldsworthy) bu anlatıları çapraz okur; “Et tu Brute?” cümlesinden Antonius’un vasiyeti skandalına kadar, neleri mecaz neleri tarihsel çekirdek sayacağımızı tartar.
16) Yolun Sonu Göründüğünde: Actium’un Gölgesi
Bu yazının odak dönemi, İkinci Triumvirlik’in yükselişi ve Filippi ile güç dengesinin değişmesidir; fakat ipi göğüsleyen hikâye MÖ 31’de Actium’da tamamlanır. Octavianus–Agrippa ikilisi deniz ve lojistik üstünlüğü kurar; Antonius–Kleopatra koalisyonu çekilir. Bir yıl sonra İskenderiye düşer; Antonius ve Kleopatra intihar eder. Octavianus, Roma’ya “iç savaşların sonu” vaadiyle döner ve birkaç yıl içinde “Augustus” adını alarak yeni rejimi (Principatus) kurar. İkinci Triumvirlik, böylece cumhuriyetin son müzakere masası ve imparatorluğun ilk idare konseyi olarak tarihteki yerini alır.
Sonuç: Öldürülen Kişi, Yıkılan Düzen, Doğan Rejim
Sezar’ın öldürülmesi, Cumhuriyet’i kurtarmadı; aksine onun krizini görünür kıldı. İkinci Triumvirlik, hukuken olağanüstü bir komisyon, fiiliyatta yeni bir devlet aklıydı. Proskripsiyonlar korku düzeni ve mali kaynak, Filippi askeri üstünlük ve moral kırılma, Brundisium–Misenum–Tarentum sahici siyasal mühendislik, Antonius–Kleopatra ise propagandanın “öteki” yüzü oldu. Octavianus bu denklemde üç şeyi birleştirdi: isim (Divi Filius), ordu (Agrippa ve veteranlar), hikâye (barış ve düzen). Sonuç, Cumhuriyet’in son çırpınışları arasından doğan, ama bir süre cumhuriyet gibi görünmeyi sürdürecek olan imparatorluk düzenidir.
Düşün: Eğer Sezar suikasttan kurtulsaydı, Roma barışçıl bir “tek adamlı cumhuriyet”e mi evrilirdi, yoksa iç savaş yine de kaçınılmaz mıydı? Cevap, orduların sadakatinde ve tahıl–para–propaganda üçgeninde saklıdır.
Kaynakça (Seçme)
- Plutarkhos, Hayatlar (Sezar, Antonius, Brutus)
- Appianos, Roma İç Savaşları
- Suetonius, De Vita Caesarum (On İki Sezar’ın Hayatı)
- Cicero, Philippicae
- Cassius Dio, Roma Tarihi
- Ronald Syme, The Roman Revolution
- Erich S. Gruen, The Last Generation of the Roman Republic
- Adrian Goldsworthy, Antony and Cleopatra; Caesar: Life of a Colossus
- Barry Strauss, The Death of Caesar
- Christopher Pelling (der.), Plutarch and History
Yorumlar
Yorum Gönder